Tarihin İlk Feminist Mitolojik Karakteri ve Sanat

— min. okuma: 3-4 dakika
Tarihin İlk Feminist Mitolojik Karakteri ve Sanat

“Gelir Lilith kayaların üzerinden,
Birden bir ses yankılanır kulaklarında,
Sadece yarı algılanabilir bir koronun uzaktan sesi gibi,
Nasıldı, ne dedi? Yine çınla!”

İsolde Kurz

Kimine göre ilk feminist kimilerine göre ise ilk kadın şeytan. “Lilith” adının çok da yabancı olmadığını mitolojiye ilgi duyanlar bilebilir. Ancak bu adı hangi açıdan duydukları da biraz önemlidir. Tarihsel açıdan yazın alanı incelendiğinde Lilith’in hikayesinin ne kadar çeşitlendiğini yakından incelemek de Lilith’in kendisini yakından tanımaya olanak vermektedir.

Eski medeniyetlerin eserleri incelendiğinde, örneğin Sümerler, Babiller, Persler, İbranice kaynaklar, Talmud ve Gılgamış Destanı’nda Adem’in ilk eşi ve/veya kötü dişi ruh olarak Lilith adı ile karşılaşılmaktadır. Bu isim sanatın her yerine öyle derinlemesine nüfuz etmiştir ki Michelangelo Sistina Şapeli tavanına ‘İlk Günah ve Cennetten Kovuluş’ çalışmasını Lilith’ten bahsederek işlemiştir. Ağacı sarmalayan yılanımsı kadın Adem ile Havva’nın günah işlediği sırada orada bulunan Lilith’tir. Baştan çıkarılmanın tasavvuru yılan vücudu içerisinde bulunan Lilith’e atfedilmiştir. Şeytanın yani kötülüğün kadından geldiği de verilmek istenen bir diğer mesajdır.

Lilith’in ilk feminist olarak görülme olayı ise şu şekilde gerçekleşmiştir; efsanelerden birine göre Adem ile Lilith ilk yaratıldıklarında eşit olarak toprak ve kilden yaratılmışlardır. İlahi dinlerin anlattığı olayın aksine Adem’in kaburga kemiğinden yaratılma durumu yoktur. Bundan dolayı Lilith bu eşitliğin farkında olarak Adem ile yaşamak isterken Lilith Adem’e itaat etmeyi ve onun altında yatmayı doğal olarak reddetmiştir. Adem ile yaşanan tartışmalar sonucunda Kızıldeniz’e kaçan Lilith İblis ile aşk yaşamaya başlar ve şeytanların arasında kalır. İblis ile ilişkiye giren Lilith 100 çocuk doğurur. Yine bir rivayete göre bu doğan çocuklar cin, şeytan ve vampirdir. Cennette yalnız başına kalan Adem’e Tanrı kaburga kemiğinden Havva’yı yaratır. İtaat eden Havva, Adem’e Lilith’in acısını kısa sürede unutturmuştur. Lilith ise bu olay üzerine Havva’yı kandırmak için İblis kılığında cennete girer. ‘Yasak Elma’ mitolojisi ise burada başlar. Havva Lilith’in verdiği elmayı Adem’e de yedirerek cennetten kovulmalarına sebep olur. Adem ile Havva’nın soyları devam ederken Lilith’in soyundan gelenlerse onlara musallat olmaktadır.

Türk mitolojisi de Lilith’in bebekleri öldürmesi konusunu işlemiştir. Lohusa kadınının yanına Kur’an konmasının ve ona kırmızı kurdele takılmasının asıl sebebi Lilith’in yeni doğan çocuklara zarar vermesini engellemektedir.

Lilith, kelime kökeni itibariyle Arapçadaki “illet” kelimesinden türemiştir. Kendi isteklerini erkeğinin istekleri ile eşit gören bir kadınken illet ve şeytanla özdeşleştirilip sanata konu olmaktan geri durmuyor. Karanlık edebiyatın korkunç karakteri bir kadınsa bu Lilith karakterine benzetilmeye çalışılıyor. Edebiyatın derinlerine de nüfuz eden bu kadından kurtulmaya çalışmak belki bir gereklilik olarak açıklanmaktadır.

Lilith’in sadece eşitlik aramak için çıktığı yolda kötülüğe sürüklenen hikayelerle kuşatılması ve edebiyat ile sanat içerisinde işlenmesi kadınlara bakışı ne ölçüde şekillendirmektedir? İtaat etmeyen kadının şeytan olduğu yanılgısı yüzlerce yıldır kadınlara miras kalmış olan bir etiketten daha mı fazlasıdır?

Lilith görsel olarak oldukça etkileyici biçimde aktarılabilen bir karakter olmakla kalmamış, kötülüğün korkunç yanını güzel biçimde gözler önüne de sunmuştur. Fakat feminist bakış açısında kadının bu denli kötü kalıplara sokulması ve kötülüğün Lilith ile temsil edilmesi de kabul edilemez durumlar arasında yer almaktadır.

Dante Gabriel Rossetti’nin Lilith’i konu alan Lady Lilith tablosu tam da Lilith düşkünü irinin yapabileceği bir eserdir. Hatta adına Soul’s Beauty şiirini de kaleme alarak Lilith’in aslında kötülük değil güzellikle özdeşleşmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca Rossetti Body’s Beauty şiirinin adını Lilith diye değiştirerek kendini tamamen Lilith imgesine adamıştır.

Paylaş:
Yorumlar