Görmenin Disiplini

“Sanatın kuralları olmaz.”

Ne kolay söylenir bu oysa görmek bile başlı başına bir terbiyedir. Doğduğumuz andan itibaren, gözümüzü eğiten bir kültürün, bir ışık düzeninin ve bir duygu geleneğinin içindeyiz. Işık, göze değmeden önce yönünü, şiddetini ve sıcaklığını öğretir. Göz, karanlığı tanımadan ışığı anlayamaz; ışığın suskunluğunu bilmeden anlamın sesini duyamaz.

Görmek, yalnızca bakmak değildir; bilmek, hissetmek, sevmek ve bağlanmak demektir. Bir şeyi beğenmemizin nedeni, o şeyde geçmişte duyduğumuz bir duygunun yankısının olmasıdır. Bir yüzü severiz, çünkü kalbimiz daha önce görmeyi öğrenmiştir. Göz, yalnızca ışığın değil, aynı zamanda anlamın aracıdır. Ve anlam, tıpkı sanat gibi, disiplin ister.

Kuralsızlık, kendini ifade edebilmek için kurala ihtiyaç duyar; aksi hâlde sessizliktir. Çünkü kural, bir biçim değil, ifade olanağıdır. Biçim bir hapishane değil, bir yankı odasıdır; sesi taşır, yönlendirir ve dönüştürür.

Sanatın özgürlüğü, kuralların yokluğu değil, onların bilinçle ihlâlidir. Neyi bozduğunu bilmeyen bir sanatçı, yeni bir şey de kuramaz. Bir notayı rastgele çalan müzisyen değil, hangi sesi niye susturduğunu bilen besteci özgürdür.

Sanatın özü disiplindir; ancak bu disiplin dışarıdan dayatılmaz, içeriden kazanılır. Bir ressam, fırçasını rastgele değil, binlerce denemeden sonra “rastgele” sürer. Bir fotoğrafçı ışığa bakarken gözüyle değil, hafızasıyla ölçer. Bir şair, dili öyle öğrenir ki sonunda dilin sınırlarını zorlayabilir.

Özgürlük, ustalığın yan ürünüdür. Kurallar, sanatçının boyundurukları değil, kas yapısıdır. Tıpkı beden gibi, kaslarını eğitmeyen bir sanatçı hareket edemez. Görmek de böyledir: Gözünü eğitmeyen biri, ışığın hakikatine varamaz. Bakmak vardır, görmek vardır; ama yalnızca dikkat eden, seven ve sabreden görür. Çünkü dikkat, sevginin bir biçimidir. Bir şeye dikkatle bakmak, onu var kılmaktır. “Sanatın kuralları olmaz” diyorsak, o sözü söyleyen gözün ardında da bir uygarlık, bir gelenek ve bir çaba vardır. Kuralsızlık bile kural bilgisiyle mümkündür. Ve ışığın altında özgürlük, ancak görmenin disiplininden doğar.