Bilmece
Çoğunlukla cevabı içerisinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla çeşitli şekillerde türetilen sözlere bilmece denir. Bilmece, Anadolu'da "asal, elçim, masal, metal, mat, tapmaca, bilmeli, fıcık" gibi isimlerle de adlandırılır. Bilmeceler; içerikleri açısından alfabenin belli harflerinin bulunmasını içeren bilmeceler, insan vücudunun farklı yerlerini gizleyerek bulmaya çalışan bilmeceler, soyut bir kavramı tanımlayan bilmeceler şeklinde gruplandırılır. Bilmeceler, yüzyıllar boyu nesilden nesile, dilden dile aktarılarak günümüze gelmiştir.
Bilmece Türünün Özellikleri
- Bilmeceler, kalıplaşmış sözlerden oluşan anonim sözlü halk edebiyatı ürünüdür.
- Eşya, insan, hayvan, doğa, bitki, inanışla ilgili bilgilerin üstü kapalı bir şekilde anlatılması ve bu anlatılanın cevabına ulaşmak için oluşturulan sözlerdir.
- Daha çok doğa olaylarına dayanır.
- Bilmeceler, hoşça vakit geçirmek amacıyla oluşturulmuşlardır.
- Bilmeceler, hoşça vakit geçirme aracı yanında insanların düş güçlerini, görgülerini sınama amacıyla da kullanılır.
- Bilmeceler, bazı toplumlarda hep birlikte türkü söyler gibi bir işte çalışma esnasında motivasyonu arttırıcı bir araç olarak da başvurulan bir türdür.
- Bilmeceler, bazı toplumlarda kişilerin zeka düzeylerini ölçme amaçlı sınav soruları yerine kullanılır.
- Bilmeceler, çok eski zamanlarda, savaşlarda savaşmadan bilen tarafın kazandığı bir bilgi yarışması olarak da işlev görür.
- Bilmeceler, eski zamanlarda zeka savaşları için başvurulan bir tür iken zamanla eğlence şeklini alır.
- Hem düzyazı hem de şiir şeklinde karşımıza çıkar. Nesirli bilmeceler az sayıda olup nazımlı bilmecelerin parçalanmasından oluşur. Nazımlı bilmeceler de iki ya da dört dizeden oluşur.
- Az da olsa üç, beş ve daha çok dizelerden oluşan bilmeceler de vardır.
- Uyak düzeni iki dizeli olanlarda "aa", üç dizeli olanlarda "aaa" dört dizeli olanlarda "aaba" şeklindedir.
- Dizeler şeklinde oluşan bilmecelerin sonunda uyak bulunur.
- Bilmece söyleme geleneği teknolojiyle birlikte eğlence araçlarının çoğalmasıyla eski işlevini yitirmişse de yer yer bazı yerlerde bu gelenek yaşatılmaktadır.
Bilmece Örnekleri:
Çarşıda olmaz
Mendile konmaz
Ondan tatlı bir şey olmaz (uyku)
Sıcak evin direği
Tıp tıp eder yüreği (baba)
Sırtında geçer maşası
Onun hiç olmaz paşası (çingene)
Şıpıl şıpıl sudan geçtim
Şıpırtısını duymadım
Yeşil çimen üstünde kumaş biçtim
Kırpıntısını bulmadım (rüya)
Sıra sıra odalar,
Birbirini kovalar. (tren)
Pazardan aldım
Bir tane
Eve geldim
Bin tane. (nar)
Yarım kaşık,
Duvara yapışık (kulak)
Yer altında yelpaze,
Abanınki endaze,
Ananınki pek taze (enginar)
İç Bağlantılar:
