Deneysel Bir Kısıtlı Yazma Tekniği: Oulipo Edebiyat Akımı Nedir?
Edebiyat tarihinin belli dönemlerinde dilin var olan sınırlarını aşmak ve yeni teknikler denemek üzere yeni akımlar kurulduğunu ve bir kesim edebiyatçının bu izin peşinde eserler ürettiğini görüyoruz. Örneğin haiku sanatı 17 heceden oluşan küçük Japon şiirlerini temsil ederken, Dadaizm ise savaş sonrası yıllarda her şeyin eski önemini kaybetmesi ile birlikte dil üzerinde yazarların başka karşılıklar yaratmak üzere serbest ve zihinsel çalışmalar yaptığı bir yolculuk olarak nitelendirildi.
Bu içeriğin konusu şunları içermektedir:
- Oulipo Edebiyat Akımı Nedir?
- Oulipo Akımı Hangi Yazım Tekniklerine Sahiptir?
- En Ünlü Oulipo Örnekleri Hangileridir?
Oulipo Edebiyat Akımı Nedir?
Tüm bu akımlardan oldukça farklı bir manifestoyu benimseyen Oulipo ise bir grup yazarın yazın tecrübelerini zorlaştırmak ve kendilerini kısıtlayarak mutlak gerçeği bulabilecekleri bir alan olarak lanse edildi. Raymond Queneau ve François Le Lionnais liderliğinde kurulan Oulipo akımı ağırlıklı olarak içlerinde Fransız yazarların olduğu ve edebiyatı matematik ile birleştirdikleri ufuk açıcı bir deneyim oldu. Bu yazarların peşinden Georges Perec, Italo Calvino, Oskar Pastior, Jean Lescure ve Jacques Roubaud gibi oldukça önemli romancı ve şairler de Oulipo sınırları kapsamında kendi eserlerini üretmeye başladı.
Ouvroir de littérature potentielle kalıbının kısaltılmış hali olarak bilinen Oulipo, dilimizde Potansiyel Edebiyat Atölyesi olarak da kullanılabilir. Kısıtlı yazma teknikleri birden fazla kolay ayrılmakla birlikte yalnızca roman yazımı için kullanılmadığını, bu tekniklerin tiyatro oyunu metinlerinde, şiirlerde, denemelerde de sıklıkla tercih edildiğini belirtmek gerek. Ayrıca Oulipo’ya uygun formatlarda metin yazan tüm yazarların çok iyi bir matematik bilgisi olduğunu da açıkça görüyoruz. Zira bu eserlerin her birinin ayrı bir matematiği olduğunu ve oldukça incelikli kurgular ile tasarlandıklarını söylemeden geçmeyelim.
Oulipo Akımı Hangi Yazım Tekniklerine Sahiptir?
Öncelikli olarak Oulipo’nun birden çok yazım tekniğine sahip olduğunu belirtelim. Küçüklü büyüklü Oulipo’ya ait pek çok akım olmakla beraber Oulipo’yu ifade etmek üzere öne çıkan başlıca yazım teknikleri şu şekildedir:
- Lipogram: En ünlü örneği Georges Perec tarafından yazılan Kayboluş romanı olan Lipogram akımı, yalnızca edebiyatta değil müzikte ve hatta resimde de karşımıza çıkabilmektedir. Bu akımda önemli olan tek unsur, yalnızca bir harfin eserin içerisinde hiç ama hiç kullanılmamasıdır. Perec, Kayboluş kitabında ‘E’ harfine hiç yer vermemiştir. Aynı zamanda bu kitabın çevirilerinde de akıma uygun olması sebebiyle yine hiç ‘E’ harfi kullanılmamıştır.
- Palindom: Bir şiir akımı olarak bilinen Palindom tekniği, baştan ya da ters okunduğunda asla anlamı bozulmayan, görsel ve duyusal bir estetik barındıran şiirler için uygulanmaktadır. Yazılan bir Palindom şiirini okuyucu hiçbir ses düşmesi yaşamadan tersten de okuyabilir.
- Kartopu: Çoğunlukla şiirlerde kullanılan Kartopu tekniği, bir harf ile başlayan ve aşağı indikçe her satırda bir harf daha eklenen, bu şekilde adeta bir kartopu gibi gittikçe katlanan şiirler için tabir edilir.
- Univocalism: Yine bir şiir tekniği olan Univocalism, içerisinde yalnızca tek bir sesli harften oluşan kelimeleri barındırmaktadır.
En Ünlü Oulipo Örnekleri Hangileridir?
Popüler kültür üzerinde de büyük bir yankısı bulunan en meşhur Oulipo eseri yüksek olasılıkla herkesin ilk aklına geleceği üzere Georges Perec’in Kayboluş adlı romanıdır. Polisiye bir kurguya sahip olan La Disparition kitabı, içinde hiç ‘E’ harfi kullanılmaması ile dikkatleri üzerinde toplar. Ayrıca yazarın ustalıklı dili sayesinde hikayede ‘E’ harfinin eksikliği çoğu zaman hissedilmez bile.
Oldukça ilgi çekici bir isme sahip olan Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu kitabı da Italo Calvino’nun kaleme aldığı ve yazarın Oulipo üyeliği döneminde yayımladığı bir eser olarak bilinir. Postmodern bir yapıya da sahip olan kitap, ismiyle müsemma bir şekilde karmaşık, iç içe geçmiş ve okuyucu – yazar arasındaki perdeyi aralayan, zihninizi genişletecek bir kurgu ile kaleme dökülmüştür.
Raymond Queneau tarafından yazılan Biçem Araştırmaları kitabı da Oulipo akımının en özgün ve kendine has eserleri arasındadır. Bu kitapta bir adamın yaşadığı otobüs yolculuğunda şahit olduğu ufacık bir olay, Queneau tarafından 99 farklı yazın tekniği ile yeniden kaleme alınır. Her bir teknikte elimizdeki küçücük hikaye bambaşka anlamlar kazanır ve yazarlığın sınırları bu sayede genişlik kazanır.
Türkiye’de de Oulipo akımına uygun formatlarda yazılan bir kitap bulunmaktadır. Usta edebiyatçı Ferit Edgü tarafından yazılan Yazmak Eylemi (Bir Toplumsal Siyasal Olay Üzerine 101 Çeşitleme) kitabı, Edgü’nün Queneau’nun yazdığı Biçem Araştırmaları kitabını Türkçeye çevirirken ortaya çıkmıştır. Bariz bir şekilde Queneau’dan ilham aldığını dile getiren Ferit Edgü, İstanbul’da yaşanan küçük ve basit bir olayı Yazmak Eylemi kitabının içerisinde mektup, öykü, roman, gazete haberi, radyo tiyatrosu, fıkra ve daha bu gibi 101 farklı teknikte işlemiştir.
İç Bağlantılar:
