Evliya Çelebi'nin Hayatı ve Eserleri

Evliya Çelebi, Türk gezgin, yazar.

Doğum tarihi ve yeri: 25 Mart 1611, Unkapanı
Ölüm tarihi ve yeri: 1682, Kahire, Mısır

1-Evliya Çelebi'nin Hayatı

Evliya Çelebi , Türk ve dünya tarihinin en büyük gezgini ve en büyük seyahat kitabının yazarıdır. 25 Mart 1611 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. babasının Sarayda nüfuzlu kişilerden ve zamanın tanınmış şahsiyetlerinden olması dolayısıyla önemli hocalarından eğitim gören Çelebi, Şeyhülislam Hamid Efendi Medresesi’nde 7 yıl okumuş, Müderris Ahfeş Efendi’den ders almış, musiki eğitimini Derviş Ömer Efendi’den alarak iyi bir musiki bilgisine sahip olmuştur. İyi bin eğitim almanın yanı sıra zamanının geçerli yabancı dilleri olan Arapça ve Farsçayı öğrenmiştir.

Ömrünü bekar olarak geçiren Çelebi, kendi ifadesiyle sakalı ve bıyığı olmayan, devamlı tıraş olan bir çelebidir. Gezmeye düşkünlüğü dolayısıyla, gezmek için her sebepten yararlanarak ömrü boyunca gezmiştir. Seyahatname boyunca Rum, Arap ve Acem’de, İsveç, Leh ve Çek’te, 7 iklim ve 18 padişahlık yeri 51 yıl boyunca gezip dolaşmıştır. Bütün bu gezdiği coğrafyada 147 dilden kelimeler toplamıştır. 51 yıllık gezi hayatı boyunca devamlı not tutmuş, nerelere gittiğini, ne yaptığım, kimlerle görüştüğünü uzun uzun yazmıştır. Hangi tarihte ve nerede öldüğü kesin olarak tespit edilememiştir. Ancak, yalnızlık köşesine çekildiği Mısır’da 1685 tarihinden sonra öldüğü tahmin edilmektedir.

Türk tarihinin ve dünyanın en önemli ve en büyük seyahat kitabı olan Evliya Çelebi Seyahatnamesidir. Kırk yılı aşkın bir süre boyunca hemen hemen bütün Osmanlı ülkesini ve diğer memleketleri dolaşarak Türk kültür tarihinde örneğine rastlanmayan büyük bir seyahatname kaleme almış ve günümüzde önemi giderek artan bu eseriyle adeta bütünleşmiştir. Evliya Çelebi kendi ifadesine göre sık sık IV. Murad’ın huzuruna çıkıyor, nükte ve hoş sözlerle onu oyalıyor, hatta padişah sinirli zamanlarında kendisini çağırtıyordu. Saraydaki muhiti onun edebi kudret, bilgi ve görgüsünün artmasında oldukça önemli rol oynamış olmalıdır. Öğrenme arzusunu hayatı boyunca sürdürdüğü anlaşılan Evliya Çelebi, dört yıl kaldığı Enderun’dan 40 akçe maaşla sipahi zümresine dahil olmak üzere çırağ edilmiştir. İstanbul’u semt semt gezen ve çeşitli meclislerle kahvehane ve meyhanelere uğrayarak buralar hakkında bilgiler toplayan Evliya Çelebi, İstanbul dışına ilk seyahati 1640 yılında Babasından gizli gittiği Bursa’ya yapar. Dönüşünde ise babası ona artık seyahat etme izni verdiği gibi,  bir seyahatname kaleme almasını da tavsiye etmiştir.

İstanbul’da iken yakından tanıdığı ve aralarında akrabası olduğu bilinen Melek Ahmed Paşa’nın sadrazam olması hayatının en önemli dönüm noktalarından birini teşkil etmiş, Sadrazamın en yakın adamlarından biri olmuş ve bu vesile ile gördüğü olayların iç yüzünü bütün açıklığı ile yazmaktan çekinmemiştir. Devlet adamların durumunu ve tavırlarını, isyanlar ve haksız uygulamalardaki rollerini eserine kaydetmiştir

2-Evliya Çelebi'nin Edebi Kişiliği

Eserlerinden iyi ata bindiği, iyi cirit oynadığı, gayet çevik ve hareketli bir insan olduğu, herkesle iyi geçindiği, hoşsohbet, nüktedan olup katıldığı meclislerde sözünü dinlettiği anlaşılmaktadır. Yazılarında genel olarak bir ifade güzelliği hâkimdir. Üslûbu yer yer görülen gramer hatalarına rağmen okuyucuyu cezbeder. İlgili yöre halkının konuşma dilini verme amacına yönelik yazı diline uymayan bazı şekiller kullanmıştır. Gezdiği yerlerdeki halkın diline ve konuşma şekillerine özel bir önem vermektedir. Sade ve samimi ifadesi, konuşur gibi kaleme alınmış cümleler kurarak herkese hitap etmeyi amaçlamıştır.

3-Evliya Çelebi'nin Eserleri

• Seyahatname, (ö.s.), ilk sekiz cilt: 1898-1928, son iki cilt: 1935-1938.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi

Seyahatname, Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan çok ünlü bir gezi kitabıdır. 10 ciltten oluşur. Gerçekçi bir gözle izlenen olaylar, yalın ve duru, zaman zaman da fantastik bir anlatım içinde, halkın anlayacağı şekilde yazılmış, yine halkın anlayacağı şekilde deyimler çokça kullanılmıştır. Halk etimolojisi de bolca görülür[22]

Evliya Çelebi, Seyahatnâme'sinde gezip gördüğü yerleri kendi üslûbu ile anlatmaktadır. Evliya Çelebi'nin 10 ciltlik Seyahatnâmesi, bütün görmüş ve gezmiş olduğu memleketler hakkında oldukça önemli bilgiler içermektedir. Eser bu yönden Türk Kültür tarihi ve gezi edebiyat açısından önemli bir yere sahip olmuştur.

42 yıl boyunca yaptığı seyahatleri 10 cilt olan Seyahatname eserinde ele almıştır. Bu seyahatler tarihleri ve kitabındaki cilt numarası sırasıyla şunlardır:

• 1630 - İstanbul ve çevresi
• 1640 - Anadolu, Kafkaslar, Girit ve Azerbaycan
• 1640 - Suriye, Filistin, Ermenistan ve Rumeli
• 1655 - Doğu Anadolu Bölgesi, Irak ve İran
• 1656 - Rusya ve Balkanlar
• 1663/1664 - Macaristan'da askeri seferler
• 1664 - Avusturya, Kırım ve ikinci kez Kafkaslar
• 1667-1670 - Yunanistan ve ikinci kez Kırım ve ikinci kez Rumeli
• 1671 - Hac için Hicaz, Mekke ve Medine
• 1672 - Mısır ve Sudan