Halk Hikayeleri

Gerçek ya da gerçeğe yakın olayların anlatıldığı uzun soluklu anlatım türüdür. Geleneksel bir içeriği olan, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan öykülerdir. Genellikle sevgi ve kahramanlık konularını işler. Kişiler gerçek yaşama uygundur. Bu kişilerin olağanüstü özellikleri oldukça sınırlıdır. Halk hikayeleri, diğer insanlara göre daha kültürlü kişiler tarafından anlatılır. Nesir nazım karışımı bir anlatım kullanılır. Kerem ile Aslı, Ferhat ile Şirin ünlü halk hikayelerindendir.

Destanların, zaman içerisinde biçim ve öz değişikliğine uğramasıyla oluşan ürünlerdir. Halk hikayelerinde olağanüstü unsurlar azalmış, kişiler ve olaylar doğal boyutlarına gelmiştir. Halk hikayeleri ilahi bakış açısı ile oluşturulur. Yani hikayelerin anlatıcısı her şeyi bilmektedir. Bu hikayelerin metinleri kurmacadır ve bu metinlerde dil şiirsel işleviyle kullanılmıştır.

Halk Hikayelerinin Özellikleri:

• Zamanla yazıya geçirilmişlerdir.
• Anlatmaya ve olaya dayalı hikayelerdir.
• Halk hikayelerinin dili açık ve anlaşılırdır.
• Halk hikayelerinin birden fazla varyantı vardır.
• Hikayeleri anlatan aşıklara "kısa-han" adı verilir.
• Dini içerikli halk hikayelerinde kerametler ön plandadır.
• Halk hikayelerinin sonu çoğunlukla mutlu bir sonla biter.
• Halk hikayelerindeki kişiler gerçek yaşama uygun kişilerdir.
• Halk hikayelerinde genellikle sevgi ve kahramanlık konuları işlenir.
• Halk hikayelerinde manzum yerler çoğunlukla saz eşliğinde dile getirilir.
• Kalıplaşmış ifadeler içeren halk hikayeleri farklı bir anlatım ve üsluba sahiptir.
• Nazım-nesir karışımı bir anlatıma sahiptir. Zamanla nesirle yazma yaygınlaşmıştır.
• XV. yüzyıldan sonra destanların yerini almış sözlü gelenekle birlikte yaşayagelmiştir.
• Halk hikayeleri ortaya çıktıkları dönemin sosyal, kültürel ve siyasal özelliklerini yansıtır.
• Gerçek ya da hayali bazı olayların farklı bir anlatımla oluşturulmuş sözlü anonim ürünlerdir.
• Halk hikayelerinde olağanüstü durumlar sınırlı olup olay veya kişiler gerçeğe oldukça yakındır.
• Halk hikayelerinin gelişmesi ve yaygınlaşmasında saz şairleri önemli bir görev üstlenmişlerdir.
• Halk hikayeleri oldukça uzun metinlerden oluşur. Bu özellik halk hikayelerini romana yaklaştırır.
• Halk hikayelerinde kahramanların en büyük yardımcısı Hz. Hızır'dır. Hz. Hızır'dan sonra da attır.
• Halk hikayelerini oluşturan metinler kurmaca özellikler taşır. Bu metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır.
• Halk hikayelerinde anlatıcı her şeyi bilen konumundadır. Yani hikayelerde ilahi bakış açısı anlatımı esastır.
• Halk hikayeleri destanların zamanla biçim ve öz değiştirmesiyle oluşmuşlardır. XVI. yüzyılda hikayeler destanların yerini almıştır.
• Halk hikayelerinde kahramanlar bade içerek resme bakarak ilk gördüklerinde veya kardeş olmadıklarını anladıkları zaman aşık olurlar.
• Eskiden özellikle uzun kış gecelerinde köy odalarında Ramazan gecelerinde anlatılan halk hikayelerinin günümüzde bir fonksiyonu kalmamıştır.
• Konuları bakımından aşk ve kahramanlık konulu olmak üzere ikiye ayrılır. Aşk konuları daha çok ön plana çıkar. Dini konular da yer yer işlenir.
• Ercişli Emrah ile Selvihan, Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı aşk konulu: Köroğlu, Battal Gazi hikayeleri de kahramanlık konulu halk hikayelerine örnektir.
• Türk edebiyatında halk hikayelerinin ilk örneğini Dede Korkut Hikayeleri oluşturur. Dede Korkut Hikayeleri destandan halk hikayeciliğine geçişin ürünü kabul edilir.
• Halk hikayelerinin anlatıcıları ozan, aşık denilen saz şairleridir. Bu aşık ve ozanlar hikayelerin Anadolu coğrafyasına yayılmasına büyük katkı sağlamışlardır. İl il, kasaba kasaba dolaşan bu ozanlar hikayeler anlatmışlardır.

Halk hikayeleri konuları bakımından üç grupta değerlendirilir:

• Aşk hikayeleri: Toplum hafızasında uzun süre yaşayan aşkların hikayeleştirildiği sevgi temalı halk hikayeleridir. Bu hikayelere Elif ile Mahmut, Derdiyok ile Zülfü-siyah, Aşık Garip, Kerem ile Aslı, Arzu ile Kamber, Tahir ile Zühre, Ercişli Emrah ile Selvihan vb. örnek verilebilir.
• Dinî temalı kahramanlık hikayeleri: Tarihe mal olmuş kahramanları veya dinsel açıdan önemli kabul edilen erdemli kişileri konu edinen halk hikayeleridir. Bu hikayelere Danişment Gazi ile ilgili hikayeler, Hayber Kalesi, Van Kalesi gibi Hz. Ali ile ilgili hikayeler vb. örnek verilebilir.
• Destanî halk hikayeleri: İçinde destana ait bazı özellikleri barındıran halk hikayeleridir. Bu hikayelere Dede Korkut Hikayeleri ve Köroğlu Hikayesi örnek gösterilebilir.

Halk Hikayelerinin Kaynakları

• Türk Kaynaklı Hikayeler: Dede Korkut Hikayeleri, Kerem ile Aslı, Ercişli Emrah ile Selvihan, Aşık Garip
• Arap Kaynaklı Hikayeler: Yusuf ü Züleyha, Leyla ile Mecnun
• Hint-İran Kaynaklı Hikayeler: Kelile ve Dimne, Ferhat ile Şirin

Türk Halk Hikayelerinde Bölümler

• Fasıl: Dinleyici kitlesinin hazır hale getirilmeye çalışıldığı ve aşık olan kişinin ustalığını göstermeye çalıştığı bölümdür.
• Döşeme: Hikayenin geçtiği yer, zaman ile kahramanların tanıtıldığı bölümdür. Döşeme kısmında kalıplaşmış ifadeler yer alır.
• Hikayenin Ana Konusu: Aşığın sevgiliye ulaşma yolunda çektiği bütün sıkıntıların dile getirildiği bölümdür. Aşk hikayelerinde aşığın sevgilisine kavuşmak için çektiği sıkıntılar; dini-destanî hikayelerde ise din ve kahramanlık konuları ağır basar.
• Sonuç ve Dua: Sevgililerin çoğunlukla kavuşamadığı kısımdır. Hikayelerin sonunda dua edilir.
• Efsane: Aşıkların kavuşamadığı hikayelerde diğer dünyada birbirlerine kavuşacaklarına inanılan bölümdür.

Halk hikayeleri; Türk, Arap ve İran-Hint kaynaklı olmak üzere üç grupta toplanır:

1. Türk kaynaklı hikayeler: Dede Korkut Hikayeleri, Kerem ile Aslı, Aşık Garip, Ercişli Emrah ile Selvihan
2. Arap kaynaklı hikayeler: Yusuf ü Züleyha, Leyla ile Mecnun
3. Hint-İran kaynaklı hikayeler: Ferhat ile Şirin, Kelile ve Dimne